مدرس و پژوهشگر رشته معماری و شهرسازی از وجود سبک آذری در معماری ایرانی اسلامی خبر داد و گفت: با ورود مغولان (ایلخانی) این شیوه معماری آغاز شد و تا زمان صفویه ادامه داشته است. چون اولین بناها که درتبریز احداث شد به سبک آذری معروف است.
خجسته در گفتگو با خبرنگارباشگاه خبرنگاران تبریز گفت:با آنکه هنرمندان، معماران و شهرسازان در سراسر جهان برای مدرن کردن فضاهای شهری تلاش می‌کنند هنوز هم نمی‌توانند بدون توجه به سبک معماری اسلامی- ایرانی قدم از قدم بردارند.
وی افزود: به اعتراف بسیاری از معماران و هنرمندان برجسته جهان، سبک معماری اسلامی-ایرانی یکی از الهام‌بخش‌ترین منابعی است که این افراد برای ارائه آثار هنری خود در گوشه و کنار جهان همواره به آن مراجعه کرده‌اند.
محمد امین خجسته قمری در مورد سبک معماری ایرانی اسلامی در دوران قبل از اسلام و بعد از اسلام گفت: تفاوت در ساختمانها و بناهای قبل از اسلام یا ساختمانها و بناهای بعد از اسلام نه در ساختمان و نه در شکل آنها و نه حتی در طرح نقشه آنهاست، بلکه در منظر و لباسی است که اسلام بر اندام ساختمانهای دوره ساسانیان پوشانده و خواسته است مفهومی به آنها بدهد که معماری ایرانی با معماری مردمی که تحت رژیم و سبک اسلامی زندگی می کنند، به وضوح متمایز باشند.
کارشناس معماری در ادامه گفت: معماری اسلامی، ایرانی همان معماری خالص ایرانیانی است که حتی قبل از اسلام نیز دارای دین و آیین مبتنی بر یکتاپرستی استوار بوده که پس از ورود و قبول دین مبین اسلام کلیه بناها، کاخ ها، مقابر، مساجد، خانه ها و… دارای آرایش و پیرایه های بی نظیر و بدیل، زیبا و دلنواز متاثر از سایر علوم مستتر در علوم اسلامی نظیر هنر موسیقی و نقاشی، نجوم و ریاضیات گردید.
خجسته افزود:به عبارت ساده تر و در تعریف معماری اسلامی، ایرانی باید اینگونه بیان داشت معماری اسلامی و ایرانی معماری است که دارای سبک ،سیاق و استخوان بندی هایی است مانند گوشواره ها و قوس های ساسانیان، اشکانیان که در بر آن و جامه ای از پوشش فاخریست از نقش ها و طرح های مختلف از جمله هندسی که با انواع زینت های ساختمانی نظیر رسمی بندی ها، مقرنس کاری ها، انواع گره ها، خطوط و نقوش زینتی (دکوراتیو) نظیر کوفی معقولی، نسخ، ثلث، نستعلیق و سایر هنرهای اسلامی آراسته گردیده اند، در معماری اسلامی، ایرانی که برگرفته از روح الهی است کلیه عناصر و جزییات و ترکیب بندی های طراحی شده و نقشه ها (پلان ها) همگی از منشاء علومی برخوردار است که نهایتا انسان که مظهر کامل صفات الهی بر عالم خاک محسوب می گردد.
خجسته گفت: در معماری ایرانی اسلامی همواره خود را در عین آسایش، امنیت (استحکام بناها) و زیباییهای خداوندی خود را می جوید و این خود کاویدن (زندگی چه در داخل فضاهای مسکونی و چه در فضاهای جامعه باز شهری) و مکان های مرتبط با کار، سعی و تلاش برای خوب زیستن همواره سیری متعالی و به قول مولانا(ره) دائما در سیر سروریست فلذا علاوه بر چیرگی و غالب روح معنوی از ذات اقدس احدیت در زندگی انسانها در رسیدن به کمال و فضایل برگرفته از شارع مقدس و در ارتباط با علوم دیگر نظیر علم مُدُن و یا شهرنشینی و سکنی گزیدن در کنار مردم دیگر با استفاده از شاخص ها و عوامل نهفته در عالم عقل به نوعی اسباب و ابزار رسیدن به این صفات و کمال الهی در خود را تسریع می بخشد که مسائلی مانند:نحوه استفاده و یا عملکرد ساختمان یا بنا، مکان یابی و استقرار ساختمان یا بنا،تعیین نوع و نحوه طراحی براساس علوم ارثماطیقی(محاسبات ریاضی و اعدادی) به نحوی که کلیت و جامعیت ساختمان یا بنا، گویای انواع آرایش ها و پیرایه های زینتی معماری و ارایه کننده پیامی حسب عملکرد و استفاده از ساختمان یا بنا باشد.
این پزوهشگر و محقق معماری در ادامه به اقدامات دولت های محلی که همان شهرداری ها و شورای شهر هستند اشاره کرد وگفت:ابلاغ بخشنامه هایی از سوی این ادارات برای ساخت و ساز در بخش هایی از شهر مثل مراکز شهر برای احیا این سبک اصیل معماری ایرانی اسلامی الزامی است.که در شهر تبریز در منطقه8 که به عنوان شهرداری فرهنگی و تاریخی مطرح است عملی شده است.
خجسته ادامه داد:باید این سبک اصیل ابتدا در دانشگاهها و مراکز آموزش عالی گسترش پیدا کند تا مهندسان آینده کشور به این سبک روی آورده و یا این سبک را با سبک معماری مدرنیته ادغام کنند ولی این مورد قابل توجه است که نباید آن ارزشها و ملاک های معماری ایرانی اسلامی فراموش شود.
مدرس دانشگاه از وجود سبک آذری در معماری ایرانی اسلامی خبر داد و گفت: با ورود مغولان (ایلخانی) این شیوه معماری آغاز شد و تا زمان صفویه ادامه داشته است. چون اولین بناها درتبریز احداث گردید به سبک آذری معروف است. دوره‌ی حکومت غازان خان را آغاز سبک آذری می‌دانند.
سبک آذری به دو شیوه قابل تفکیک می‌باشد:شیوه‌ی اول سبک آذری مربوط به دوره‌ی ایلخانی به مرکزیت تبریز با ویژگی‌های زیر:ساخت بناهای سترگ و عظیم توجه به تناسبات عمودی بنا ،ساخت ایوان با پلان مستطیل ،شکل تنوع در ایوان سازی استفاده از تزئیناتی چون گچ‌بری، کاشی زرین فام و کاشی نقش برجسته.
شیوه ی دوم سبک آذری مربوط به دوره‌ی تیموری به مرکزیت سمرقند با ویژگی‌های زیر:
ساخت ساقه (گلوگاه) بین فضای گنبد و گنبد خانه، ایجاد سطوح ناصاف در تمامی بناها،استفاده از تزئینات کاشی معرق (موزاییک کاری)دوره‌ی تیموری اوج معماری سبک آذری می‌باشد.
از بناهای سبک آذری:شنب غازان، ربع رشیدی،رصدخانه‌ی مراغه،ارگ علیشاه در تبریز،مدرسه و تکیه‌ی امیر چخماق،زندان اسکندر یا مدرسه‌ی ضیاییه در یزد، مسجد جامع ورامین،گنبد سلطانیه یا مقبره‌ی اولجایتو،جرم امام رضا (ع) است.
خجسته قمری در ادامه یکی از ویژگی های بارز در معماری ایرانی اسلامی را وجود فضاهایی برای ایجاد محرمیت است برشمرد و گفت: لغات و اصطلاحاتی چون “حریم” بیانگر حرمت ذاتی داخل خانه از یک سو و حرام بودن دید و نگاه اغیار از دیگرسو بود، فلذا حفظ حریم خانه به گونه ای که ساکنان آن از دید بیگانگان مصون باشند و درعین حال احساس امن و امان روانی نمایند جزو الزامات ذاتی ساخت خانه ها بود.
محمد امین خجسته قمری مدرس دانشگاه در پایان از وجود برنامه ریزی های صحیح شهری و حمایت و استقبال مردم از این سبک اصیل معماری ایرانی اسلامی برشمرد و گفت: ابتدا باید سبک زندگی مردم عوض شد و در عین حال ساخت و سازهای خانه های مسکونی و تجاری و .... متحول شود.
